معرفی بازار بدهی

برای تعریف بازار بدهی باید ابتدا بازار مالی را معرفی کنیم. و برای تعریف بازار مالی ابتدا لازم است که مفهوم بازار را تعریف کنیم.

بازار(market) به بستری گفته می‌شود  در آن خریدار و فروشنده به صورت اختیاری به تبادل کالا و خدمات می پردازند. بازارهم میتواند از نوع فیزیکی باشد که درآن خریدار و فروشنده باهم ارتباط مستقیم دارند و به تبادل کالاهای فیزیکی پرداخته می شود مانند مرکز خرید و هم می تواند از نوع مجازی باشد که در آن خریدارو فروشنده ارتباط مستفیم ندارند مانند معاملات آنلاین بورس

بازار مالی به بازاری گفته می شود که درآن اوراق مالی یا اصطلاحا security معامله می شود. اوراق مالی می‌تواند سهام شرکت‌ها، اوراق بدهی دولت‌ها و شرکت‌ها، ارز و ابزارهای مشتقه مالی باشند.

بازار مالی بر حسب سررسید به دوسته‌ی کلی بازار سرمایه(capital market) و بازار پول(money market) و برحسب نوع اوراق به بازار سهام(stock market)، بازار بدهی(Bond market)، بازار ابزار مشتقه‌(derivatives market) و بازار مبادله‌ی ارز(Forex or Inter bank market) تقسیم می‌شوند.

نقش اصلی بازار بدهی و مزایای توسعه بازار بدهی

نقش اصلی بازار بدهی تعیین غیر دستوری نرخ بهره‌ی بازار است.بدین گونه که مکانیزم عرضه و تقاضا برای اوراق قرضه‌ی بلندمدت خزانه انتظاربازار از سود آینده و درنتیجه نرخ سود واقعی بازار را شکل می دهد.

این در حالی است که در کشور ما به دلیل کم عمق بودن بازار بدهی؛ بانک مرکزی و بازار پول نرخ سود را تعیین می کنند. نقش اصلی دیگر بازار بدهی جمع‌آوری جریان نقدینگی سرگردان یا به اصطلاح مخرب از بین بازارهای مسکن و ارز و طلاست.

در کشور ما همواره نقدینگی بازار بالا بوده است. به همین دلیل بود که در جریان تحریم سال 94 و با وارد شدن شک به بازار، جریان نقدینگی به راستی مخرب شد و شاهد افزایش دو تاسه برابری قیمت‌ها در ظرف زمان کوتاه بودیم. برای همین بود که سیستم بانکی تنها گزینه‌ی جمع‌آوری نقدینگی از بازار بود و شاهد افزایش بالای نرخ بهره بودیم که آثار آن هنوز در بازار ما مشهود است.

بنابراین وجود بازار بدهی بالغ یکی از ارکان اصلی عبور از اقتصاد بانک محور به اقتصاد بازار محور است. در بخش‌های بعدی به بررسی انواع اوراق قرضه بازار بدهی ایران خواهیم پرداخت.

سرمایه‌گذاری در بازار بدهی چه تفاوتی با سرمایه‌گذاری در بازار بورس دارد؟

برای توضیح تفاوت سرمایه‌گذاری در بورس با اوراق بدهی با یک مثال ساده شروع می‌کنیم.

فرض کنیم شما با دوستتان یک پیتزافروشی می‌زنید و باهم کار می‌کنید. در ابتدا برای خرید یا اجاره‌ی مغازه و خرید دستگاه‌ها پخت پیتزا و مواد اولیه نیاز به سرمایه دارید.

هر کدام از شما سرمایه‌ای می‌آورد و شما به اندازه‌ی سرمایه‌تان در سود  و در سود و زیان کار با هم شریک هستید. اگر پیتزافروشی شما سودده باشد شما به اندازه‌ی سهامتان در سود شریک هستید و اگر ضرر کنید نیز به همین صورت.

وقتی شما سهام یک شرکت را در بورس خریداری می‌کنید مثل مثال پیتزافروشی در واقع به اندازه‌ی سهام خودتان شریک شرکت در سود و زیان آتی می‌شوید دقت کنید از کلمه‌ی آتی استفاده کردیم . یعنی شرکتی ممکن است در گذشته فروش بسیار خوبی داشته باشد و سود خوبی نصیب سهام‌دارن خود کرده باشد ولی شما از لحظه‌ی خریدن سهم در سود و زیان بعدی شرکت شریک هستید. خوب هیچ کس نمی‌تواند فردای یک شرکت را پیش‌بینی کند، ممکن است فردا در انبار یک شرکت تولیدی موفق آتش سوزی رخ دهد و مبلغ هنگفتی زیان به شرکت وارد کند که همان روز تاثیر خود را با کاهش قیمت سهام نشان خواهد داد یا در مثال تحریم قطر، این اتفاق را هیچ کس نمی‌توانست پیش‌بینی کند.

تحریم قطر به نوبه‌ی خود برای عملکرد بعضی شرکت‌ها مثل شرکت‌های غذایی اتفاق خوبی بود زیرا بازار جدیدی برای آنها با صادرات به قطر به وجود آمد.  فاکتورهای بیشماری مثل قیمت نفت، تحریم‌ها، وضعیت بازار، رقیبان همه روی عملکرد شرکت تاثیر دارند و همانطور که در بخش ریسک توضیح دادم به واسطه‌ی قابل پیش‌بینی ناپذیر بودن عملکرد یک شرکت در آینده ریسک سرمایه‌گذاری در بورس زیاد است .

یکی از اصول اصلی دنیای سرمایه‌گذاری این است که هر چقدر ریسک سرمایه‌گذاری بالاتر باشد، انتظار سود سرمایه‌گذار از آن بیشتر است. سرمایه‌گذار در بورس ممکن است 100 درصد سود کند و حتی بیشتر! و ممکن است 100 درصد ضرر کند و سرما‌یه‌ی خود را از دست بدهد.

ولی سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی در  اوراق بدهی دولتی کاملا بدون ریسک است و در خصوص سایر اوراق غیردولتی ریسک خیلی کمی دارد. در بخش اوراق بدهی توضیح دادیم که با خرید اوراق بدهی شما در واقع به دولت یا شرکت قرض می‌دهید. خوب چرا اوراق دولتی ریسک ندارد؟ به یک دلیل ساده .

چون دولت هرگز ورشکست نمی‌شود در بدترین حالت پول چاپ می‌کند و بدهی خود را پس می‌دهد. گفتیم وقتی شما سهام یک شرکت را می‌خرید در سود و زیان آن شریک می‌شود. ولی وقتی اوراق بدهی یک شرکت را می‌خرید فقط به آن شرکت قرض داده‌اید و سود و زیان شرکت به شما ربطی ندارد و شما در هر حالت حتی اگر شرکتی ضرر سنگینی داده باشد، قرض خود را به همراه سود آن پس خواهید گرفت.

تنها ریسک اوراق بدهی شرکتی در این است که شرکت ورشکست بشود که اتفاق بسیار نادری است زیرا تنها شرکت‌هایی که پشتوانه‌ی مالی دارند اجازه‌ی انتشار اوراق بدهی به آن‌ها داده می‌شود. در صورت ورشکسته شدن هم پول خریدار اوراق بدهی اندکی با تاخیر و پس از فروش دارایی‌های شرکت به فرد بازگردانده می‌شود.

پس کسی که اوراق بدهی را خریداری می‌کند ریسک بسیار کمتری نسبت به کسی که سهام یک شرکت را در بورس می‌خرد، قبول می‌کند و نیتجه آن است که سرمایه‌گذرا اوراق بدهی سود ثابتی را می‌گیرد (مثل سود بانکی) و نمی‌تواند انتظار سود بالا را داشته باشد ولی در عوض ریسک از دست دادن سرمایه‌ی خود را نیز تحمل نمی‌کند.